Sığırların Beslenme ve Bakımı

I. BUZAĞI DÖNEMİNDE BESLENME (Doğumdan-5. aya kadar)

1. Ağız Sütü İle Beslenme (İlk 3 gün)

Ağız Sütü Niçin Önemlidir?

– İnek ağız sütün, normal süte göre birkaç kat fazla besin maddesi içerir,
– Buzağı doğumla ana karnındaki korunaklı ortamdan, birden farklı bir çevreye girer,
– Buzağının hastalıklara karşı bağışıklığını sağlayan maddeleri içerir,
– Çünkü buzağı anadan bağışıklık maddeleri almadan doğar,
– Ağız sütü buzağının ilk aşısı olur ve doğumdan sonra 2-3 gün pasif bağışıklık sağlar,
– Ağız sütünde bulunan magnezyum sülfat, buzağının bağırsaklarında bulunan mekonyumun dışarı atılarak bağırsakların temizlenmesini sağlar,
– Buzağı ağız sütünü ne kadar erken içerse bağırsakta mikrop tutunması da azalır.

Buzağılara Ağız Sütü Ne Kadar Verilir?

– Buzağılara doğumu takiben en kısa sürede başlanarak, ilk 3 gün, günde 3 öğün, öğünde en az 1.5 lt olmak üzere, günlük toplam 4-5 litre ağız sütü içirilmeli,
– Genel Kural: Ortalama büyüklükteki bir siyah-alaca buzağı doğumu takiben ilk 6 saat içinde en az 2-3 litre ağız sütü tüketmeli.
– İlk 12 saat önemli olup bu sürede bağışıklık maddelerinin yarayışlılığı daha yüksektir,
– Ağız sütü verilmesinde kovadan içme ve emme yerine biberonla içirme tercih edilmeli,
– Ağız sütü taze olmalı, farklı hayvanların ağız sütleri karıştırılıp kullanılmamalı,
– Ağız sütü 37 C sıcaklıkta, biberonla 80 cm yükseklikten ve 45 derecelik açı ile içirilmelidir.

2. Süt ve Buzağı Maması ile Beslenme (4. günden- 6. haftaya kadar)

– Süt, buzağı için yeterlidir, ancak buzağı mamaları da kullanılabilir.
– Günde 4-5 litre arasında süt veya buzağı maması kullanılır,
– Süt veya mama buzağılara ağırlıklarının %8-10’u düzeyinde verilmeli,
– Fazla verilirse başlangıç yemi tüketimi azalır,
– Bu dönemde serbest olarak buzağı başlangıç yemi de buzağılara verilmeli,
– 6. haftada süt veya mama azaltılarak buzağı başlangıç yemini fazla yemesi sağlanmalı,
– İşkembede papilla gelişimi olumsuz etkilendiğinden, buzağılar 6 haftadan daha uzun süre süt veya mama ile beslenmemeli,

– Mama iyi eritilmeli,iyi karıştırılmalı ve soğuk verilmemeli,

– Bu dönemde temiz su serbest olarak verilmeli,

– Sütten kesilene kadar buzağıya özellikle saman başta olmak üzere diğer kuru ot ve silaj gibi kaba yemlerin verilmesi önerilmez,

– Buzağılar bu dönemde meraya çıkarılmamalı,

– 6. hafta sonunda sütten kesilip sadece serbest olarak buzağı başlangıç yemi,

kaliteli kuru ot ve serbest su verilmeli, saman ve silaj kullanılmamalı,

– Bu dönemde hayvanların katı yem almaları işkembe gelişmesi açısından hayati önem taşır.

Buzağılar Sütten Nasıl Kesilir?

– Buzağılar ekonomik üretim için 6 haftalık yaşta sütten kesilebilmeli,

– Zira işkembede sindirim için gerekli mikroorganizmalar 6.-8. haftalarda oluşur.

– Erken sütten kesim için başlangıç yemi tüketimi teşvik edilmeli,

– Sütten kesimde buzağı yaşı kadar büyüklüğü de önemlidir.

– Bununla birlikte en önemli kriter yeterli başlangıç yemi tüketimidir.

– Sağlıklı buzağılar süte ek olarak vücut ağırlıklarının % 1-1.5’u kadar olmak üzere, en az günde 850 gr buzağı başlangıç yemi tüketmeye başladıklarında sütten kesilebilirler.

– Sütten kesim zamanında hayvana verilmekte olan başlangıç yemi değiştirilmemeli, buzağılar taşınmamalı ve stres yaratan işlemler yapılmamalıdır.

3. Buzağı Başlangıç Yemi ile Beslenme Dönemi (6.haftadan- 8. haftaya kadar)
– Sütten kesimden sonra 2 hafta boyunca serbest olarak başlangıç yemi kullanılmalı,

– Bu dönemde iyi kaliteli yonca kuru otu ve çayır kuru otu verilmeli,
– Saman, silaj, posaların verilmesi ve meraya çıkarılması önerilmez.
– Temiz su verilmelidir.

Bu Dönemde Dikkat Edilecek Hususlar Nelerdir?

– Yemler buzağının tüketebileceği pelet büyüklüğünde olmalı,

– Bazı ülkelerde kuru ot öğütülerek %20-25 düzeyinde pelete katılmaktadır.

– Ancak sağlıklı işkembe duvarı ve papilla oluşumu için buzağının önünde 7. haftadan itibaren iyi kaliteli kuru ot bulunmalı,
– Yeni uygulamada buzağı başlangıç yeminin, %7.5 – %15’i oranında aynı boyutta kaliteli kuru ot ile karıştırılarak 4. haftadan itibaren kullanılabileceği belirtilmektedir,

– Örneğin 25 kg buzağı başlangıç yemine 2 kg kıyılmış aynı boyutta kuru ot karıştırılarak verilebilir,

– Buzağıyı yağlandırmamak için 8. haftada başlangıç yeminden büyütme yemine geçilmelidir.

Buzağılara 6. Haftaya Kadar Niçin Kaba Yem Verilmez?

– Bu dönemde kaba yemlerin sindirimi düşüktür ve işkembede papillaların gelişimi için gerekli olan uçucu yağ asitlerini ters yönde oluşturur,

– Kuru otlar işkembe duvarında yeni gelişen papillalara traş etkisi yapar,

– Kuru otlar sadece işkembe duvarının kas yapısının gelişimini sağlar.

– Kesif yem ise işkembede sindirim için gerekli olan papilla gelişimini artırır,

– Ancak; fazla kesif yem tüketiminin de işkembe asitliğinin artması sonucu işkembe duvarına zarar vereceği unutulmamalıdır.

4. Büyütme Yemine Geçiş Dönemi (2. aydan 2.5 aya kadar)

– Buzağılara 2. aydan itibaren buzağı başlangıç yemi ile birlikte serbest olarak buzağı büyütme yemi de verilmeye başlanır.
– Geçiş dönemi sonuna doğru başlangıç yemi azaltılarak geçiş yapılır.
– Bu dönem 15 günlük bir alıştırma dönemi olabilir. 2.5 aylık yaştan itibaren buzağılar büyütme yemine geçmiş olur.
– Bu dönemde serbest olarak kaliteli yonca ve çayır kuru otu verilmelidir. Saman, silaj, posalar ve meraya çıkış önerilmez.
– Temiz su verilmelidir.

5. Buzağı Büyütme Yemi İle Beslenme Dönemi (2.5 aydan-5.aya kadar)

– Bu dönemde buzağılara canlı ağırlığının % 2,5-3’ü kadar büyütme yemi verilir,
– Serbest olarak kaliteli yonca ve çayır kuru otu verilmeli,
– Kaba yem kaliteli ise büyütme yemi 1.5-2.0 kg yeterlidir.
– 6. aydan önce silaj verilmesi uygun değildir.
– Temiz su sağlanmalıdır.

II. DÜVE DÖNEMİ BESLENME( 5.aydan- 24.aya kadar)

1. İlk Kızgınlık Dönemi (5.aydan-12. aya kadar)

– Bu dönemde damızlık olacak düvelere sınırlı miktarda düve yemi veya işletmede yapılan karmalar verilmeye başlanır. Bu yeme yaklaşık 10 günlük bir geçiş dönemi önerilir. Bu yemden 2-4 kg verilebilir. Doğuma 3 hafta kalıncaya kadar düve yemi kullanılabilir.
– Düve yemi veya kesif yemler 2 öğünde verilmeli,
– Dişi ve erkek buzağılar 5 aylık yaşa kadar aynı yemlerle bir arada beslenebilir. Ancak 5. aydan itibaren damızlık dişi buzağılar ayrılarak sınırlı düve yemi verilir.
– Düveler 5. ayda 150-160 kg, 12. ayda ise 290-300 kg’a ulaşacak şekilde beslenmeli,
– Bu dönemde düveler günde 700 g canlı ağırlık kazanmalı,
– İşletme kendi kesif yemlerini kullanırsa bu yemlere vitamin ve mineral katkıları eklenmeli,
– Kuru otlar ve saman serbest olarak kullanılabilir.
– 6. aydan itibaren silaj verilmeye başlanabilir.
– Mısır silajı serbest verilmemeli,
– Bu dönemde meraya çıkarılabilir. Sadece meraya dayalı beslenmede, mera kalitesi iyi ise günlük vücut ağırlığının %1’i kadar ek kesif yem verilmeli, mera fakir ise buna ek olarak 1kg daha kesif yem ilave edilmeli,
– Düve yemi : %14-15 ham protein ve 2500 kcal ME içermeli,
– Temiz su sağlanmalı, yalama taşı kullanılmalı,
– Aşırı kesif yem ve silaj tüketimi düvelerin yağlanmasına neden olur,
– Aşırı yağlanma üreme bozukluğu ve meme dokusunda yağ birikimine neden olarak süt yapan dokuların gelişmesini engeller,
– İlk kızgınlık öncesi besleme düzeyinin yüksek tutulması düvelerin müteakip laktasyondaki süt verimi üzerine olumsuz etki yapar,
– İlk kızgınlık öncesinde günde 800 g‘dan fazla ağırlık kazanacak şekilde beslenen düvelerde ilk laktasyon süt verimleri düşer,
– Besleme düzeyinin artması ilk kızgınlık yaşını 7-8. aya çekebilir. Yetersiz besleme ise ilk kızgınlık yaşını geciktirir.

2. İlk Kızgınlıktan İlk Tohumlamaya Kadarki Dönem (12.aydan-15. aya kadar)

– 12. ayda 290-300 kg ağırlığa ulaşan düveler 15. ayda 350-360 kg ağırlığa ulaşacak şekilde beslenmeli,
– Bu dönemde günde yaklaşık 600g ağırlık kazanmalı,
– Düvelere günde 2 öğün ve günlük toplam 3-4 kg sınırlı miktarda düve yemi verilmeye devam edilmeli,
– Kuru otlar ve saman serbest olarak kullanılabilir,
– Mısır silajı serbest verilmemeli, günde 2-3 kg verilmeli,
– Aşağıdaki kaba yem kombinasyonlarını kullanınız,
Yonca kuru otu + çayır kuru otu
Yonca kuru otu + mısır silajı
Çayır kuru otu + mısır silajı
– Temiz su sağlanmalı, yalama taşı kullanılmalı,
– Düvelerde bu dönemde yapılacak besleme hataları sonucunda:
Çok ileri yaşta buzağılama,
Çok genç yaşta buzağılama,
Solunum problemleri oluşur.

3. Gebe Düve Dönemi Beslenme (15. aydan- 22.aya kadar)

– Düve 15 aylık yaşta ve ergin ağırlığının %75’ine (350-360 kg) ulaştığında suni tohumlama yapılabilir,
– Bu dönemde ihtiyaçlar iyi kaliteli kaba yemlerle karşılanabilirse de büyüme yavaş ise sınırlı kesif yem de verilmeli,
– Mineral ve vitamin ihtiyaçları kaba yemle sağlanamaz, vitamin ve mineral takviyesi yapılmalı ve yalama taşı kullanılmalı,
– Düveler bu dönemde günde 600g canlı ağırlık kazanmalı,
– Gebelik sırasında günde 600-800 g canlı ağırlık kazancı sağlayan bir besleme düzeyi meme bezlerinde salgıcı dokuların artışı için önemlidir.
– Gebelik dönemindeki uygun besleme süt verimini artırırken, yüksek düzeyli besleme memenin gelişimini bozup, süt verimini düşürür.

4. İlk Doğum Öncesi Beslenme (23. aydan- doğuma kadar)

– Bu dönemde gebe düve yaklaşık 600g ağırlık kazanacak şekilde beslenmeli,
– Doğuma 3 hafta kala laktasyon dönemi süt yemine alıştırılması yararlıdır,
– Bu yemin kalsiyum düzeyi düşük olmalı, yonca kuru otu ve bezelye-fiğ otları özellikle gebeliğin son haftasında kullanılmamalı,
– Bu dönemde tuz ve potasyum alımı azaltılmalıdır. Çünkü memede aşırı ödem oluşur ve düvenin pik verimine ulaşması olumsuz etkilenir.
– A ve E vitamini ile selenyum takviyeleri yapılmalı,
– Düve yağlandırılmamalı veya çok zayıf olmamalı,
– Silaj ve sulu yemler kısıtlanmalı
– Doğum öncesi verilen süt yemi %16 ham protein ve 2500-2600 kcal ME içermeli,
– Doğuma 1 hafta kala doğum bölmesine alınmalıdır.

DAMIZLIK SİYAH-ALACA BUZAĞI ve DÜVE BESLEME PROGRAMI YAŞ SÜT veya MAMA BAŞLANGIÇ YEMİ BÜYÜTME YEMİ DÜVE
YEMİ KURU OT+ SİLAJ+ YALAMA TAŞI

YAŞ	SÜT veya MAMA	BAŞLANGIÇ  YEMİ	BÜYÜTME YEMİ	DÜVE YEMİ	KURU OT+ SİLAJ+ YALAMA TAŞI
0-3.gün	4 -5 lt Sadece Ağız Sütü,2-3 öğünde verilmelir.	–	–	–	–
4- 7.gün 2. hafta 3. hafta 4. hafta 5. hafta 6. hafta	4 -5 litre 4.5 -5 litre 4.5 -5 litre 4 – 4.5 litre 3.5 – 4 litre 2.5 – 3 litre	Serbest Serbest Serbest Serbest Serbest Serbest (Başlangıç yemi günlük 850 gr ‘dan az tüketiliyorsa, süt  veya mama vermeye 1 hafta daha devam edilir.)	(Temiz su verilmeye başlanır) – – – –	– – – – – –	– – – –

4- 7.gün 2. hafta 3. hafta 4. hafta 5. hafta 6. hafta	4 -5 litre 4.5 -5 litre 4.5 -5 litre 4 – 4.5 litre 3.5 – 4 litre 2.5 – 3 litre	Serbest Serbest Serbest Serbest Serbest Serbest (Başlangıç yemi günlük 850 gr ‘dan az tüketiliyorsa, süt  veya mama vermeye 1 hafta daha devam edilir.)	(Temiz su verilmeye başlanır) – – – –	– – – – – –	– – – –
6.hafta-2.ay	–	Serbest	–	–	Serbest kaliteli çayır+yonca kuru otu +yalama taşı
2.-2.5 ay	–	Serbest	Serbest	–	Serbest kaliteli kuru ot+ yalama taşı
2.5-5. ay		–	Canlı ağırlığının %2.5-3’ü	–	Serbest kaliteli kuru ot +yalama taşı
5.-22. ay	–	–	–	Sınırlı (c.ağırlığının %1’i+1 kg)	Serbest kuru ot+sınırlı silaj+ mera+yalama taşı (6.aya kadar silaj yok)
Doğuma doğru (60-21.gün)	–	–	–	Sınırlı (c.ağırlığının   % 1’i+1kg)	Serbest kuru ot+ sınırlı silaj+mera +yalama taşı
Doğuma 21gün kala-doğum	–	–	–	30 kg’dan az süt verenlere 4-5 kg; yüksek süt verenlere 6kg süt yemi	Kaliteli çayır otu veya yulaf otu+ sınırlı silaj+ sınırlı mera

! Ağız sütü döneminden sonra yeterli ve temiz su verilmelidir.
! Süt veya mama en az 2 öğünde verilmelidir.
! Buzağı 2.5. aydan 15. aya kadar günde 600-800 gr canlı ağırlık kazanıp, 15. ayda 350-360 kg olmalı, göğüs çevresi 165 cm ve cidago yüksekliği en az 135 cm olduğunda tohumlama yapılmalıdır.

BUZAĞI İSHALLERİ

Buzağılar Niçin İshal Olurlar?

– Buzağı ishallerinin %80’i beslemeye,%20’si enfeksiyonlara bağlıdır.
– Bakım ve beslemeye bağlı ishal nedenleri:
– Yetersiz-kalitesiz ağız sütü,
– İçirilen süt- mama kalitesi ve sıcaklığı,
– Düzensiz öğün aralığı,
– Soğuk-sıcak hava, hava cereyanı gibi stres faktörleri,
– Altlık ıslaklığı ve kirliliği,
– Verilen su kalitesi ve sıcaklığı,
– Kullanılan kapların hijyen koşulları,
– Buzağıların ayrı doğum bölmelerinde doğmaması,
– Doğumhanelerin temiz olmaması,
– Göbek dezenfeksiyonu yapılmaması,
– Bakıcının değişmesi ve bakıcının temizliğidir.

İshalli Buzağıya İlk Yapılacaklar Nelerdir?

– İshalli buzağı ayrı bölmeye alınmalı,
– İshal görüldüğünde verilen süt azaltılmalı,
– 1-2 litre yağsız ayran verilebilir,
– Limon suyunun içine 2 tablet aspirin eritilip içirilebilir,
– 1 litre ılık suda 2 çay kaşığı sofra tuzu, 2 çay kaşığı yemek sodası, 2 çay kaşığı şeker eritilerek buzağıya içirilmeli,
– Hazırlanan bu karışım 1-2 gün canlı ağırlığın %10’u düzeyinde verilebilir.
– Ciddi ishallerde antibiyotik ve elektrolitler damar içi uygulanmalı ve
veteriner hekime başvurulmalıdır.

İshaller ve Buzağı Ölümleri Nasıl Önlenir?

– Gebe ineklere, doğuma iki ay kala iki hafta ara ile koruyucu aşılar uygulanmalı,
– İnek, doğuma 1 hafta kala ayrı doğum bölmesine alınmalı,
– Doğumu yakın ineklere vitamin A, E ve selenyum sağlanmalı,
– Anneye ve dolayısıyla yavruya iç parazit mücadelesi uygulanmalı,
– Hijyen koşulları uygun değilse, buzağı doğar doğmaz, buzağı septisemi serumu yapılmalı,
– Doğum sonrası buzağının ağzı ve burnu temizlenip solunum yapması sağlanmalı,
– Buzağı ineğin yalamasından sonra alınıp hijyenik bir buzağı bölmesine konulmalı,
– Buzağı bu bölmede en az 2 ay ayrı tutulmalı,
– Göbek kordonu bağlanmamalı, tentürdiyot ile dezenfekte edilmeli,
– En kısa sürede ağız sütü verilmeli,
– Buzağı barınak ve bölmeleri kuru ve temiz olmalı,
– Yaşına göre ayarlanan süt veya mama verilmeli ve öğün saatlerine uyulmalı,
– Su ve süt kapları ayrı olmalı ve temiz tutulmalı,
– Başta buzağı dönemi olmak üzere bozuk ve küflü yem verilmemeli,
– İlk 4 hafta buzağılar iyi izlenip ishal ve zatürre iyi takip edilmeli,
– Aç buzağılara fazla süt-mama verilmemeli, sıcaklıkları 36-38 C olmalı,
– Buzağı beslemede temel kural temizlik ve zamanlamadır.

Hazırlayanlar:
Prof. Dr. Ergün DEMİR
Zir. Yük. Mühendisi Mustafa YILDIRIM
Zir. Yük. Mühendisi Ahmet KARA
Vet. Hekim Ali AKKAŞOĞLU